Nieuws

22 januari 2025

Trauma bij ouderen met en zonder dementie: nieuwe inzichten voor zorgprofessionals

Trauma bij ouderen met en zonder dementie is één van de onderwerpen waaraan onze vakgroep Psychologie dit jaar extra aandacht besteedt. Want waar PTSS bij deze doelgroep jarenlang onderbelicht bleef, maken nieuwe inzichten het nu mogelijk om een belangrijk verschil te maken voor cliënten met trauma én hun zorgverleners. In februari staat het webinar ‘Herken het signaal; trauma en dementie’ op de planning, waarin GZ-psycholoog Marchien Giaccotto en psycholoog Tanya Pauw inzicht bieden in hoe trauma bij ouderen herkend en behandeld kan worden, zelfs wanneer dementie een rol speelt, en welke rol (para)medici hierin spelen. “De winst is te groot om te laten liggen.”

 

“Dat trauma zo’n hot topic is in de ouderenzorg en bij veel ouderen een rol speelt, hebben we lang niet geweten”, vertelt Marchien Giaccotto. Ze is GZ-psycholoog bij Novicare en werkt op verschillende ouderenzorglocaties in regio Oost-Nederland. Ook is ze één van de twee kartrekkers van de vakgroep Psychologie. In die rol bewaakt ze vakinhoudelijke ontwikkeling, brengt ze focus en balans aan in waar de vakgroep voor staat en draagt ze bij aan het verbinden van collega’s binnen en buiten de vakgroep. “Veel werd lang afgedaan als probleemgedrag bij dementie of passend bij het karakter van de oudere. Daar zijn we inmiddels van teruggekomen, onder andere door recente onderzoeksresultaten die ons meer inzicht in geven in trauma bij ouderen.” Tanya Pauw, psycholoog bij Novicare en werkzaam op verschillende locaties in regio Oost-Nederland, vult haar aan: “PTSS wordt bij ouderen en zeker bij mensen met dementie vaak nog niet goed herkend, terwijl juist bij deze doelgroep vaak PTSS-symptomen worden gezien. De impact hiervan op de kwaliteit van leven van de cliënt en de zorglast is enorm. Terwijl in heel veel gevallen een succesvolle behandeling mogelijk is, met resultaten die alle betrokkenen helpen.”

 

Wegvallende coping en controleverlies

Tanya vertelt over waarom het juist deze doelgroep is waarbij PTSS-symptomen vaak later (weer) opspelen. “Mensen met PTSS ontwikkelen soms tientallen jaren na de gebeurtenis pas klachten, of je nu dementie hebt of niet. Wanneer je ouder wordt, neemt de kwetsbaarheid van je brein toe. Heb je ook nog te maken met dementie, dan ben je vatbaarder voor oude pijn, ook traumatische pijn. Daar waar mensen eerst vaak goede coping hadden ontwikkeld om om te gaan met traumatische gebeurtenissen, valt die nu weg. Dat kan zijn in de vorm van zelfregulerend vermogen dat afneemt of een partner die zorgde voor een veilige omgeving die komt te overlijden. Wanneer er dan iets in de omgeving of in het brein gebeurt dat raakt aan het trauma, kan dat PTSS-symptomen triggeren. Dat kan weer leiden tot gedragsverandering.”

 

Een belangrijke factor die meespeelt bij ouderen, is dat zij vaak afhankelijk worden van zorg. Tanya: “Dit betekent vaak een stuk controleverlies, bijvoorbeeld bij de ADL. Dit kan onbedoeld een traumareactie oproepen bij de oudere. Wat zich op allerlei manieren kan uiten, bijvoorbeeld als afweer, verstarren, krabben of bijten.” Toch hoeft er niet altijd sprake te zijn van trauma bij gedragsverandering bij een oudere cliënt. “Komt de gedragsverandering in één keer opzetten, dan is het belangrijk om te checken of er geen sprake is van een delier. Vaak kan de oorzaak van een delier goed worden behandeld, bijvoorbeeld met antibiotica wanneer er sprake is van een blaasontsteking. Zodra die ontsteking weg is, zul je zien dat het gedrag weer verandert naar de ‘oude staat’. Is er sprake van trauma, dan is dat niet zo. Je ziet het veranderende gedrag dan ontstaan, aanwezig zijn en vaak ook toenemen. Ook zonder een direct lichamelijke aanwijzing daarvoor.”

Tanya Pauw, psycholoog bij Novicare

 

 

“Ouder worden en zorg ontvangen betekent vaak een stuk controleverlies, bijvoorbeeld bij de ADL. Dit kan onbedoeld een traumareactie oproepen bij de oudere.”
– Tanya Pauw, psycholoog bij Novicare

 

 

Diagnostiek en behandeling

Maar, er zijn mogelijkheden om trauma bij ouderen met en zonder dementie te herkennen en behandelen – met goede resultaten. “We werken met het TRADE-interview als diagnostische tool bij ouderen met dementie. Bij ouderen zonder dementie gebruiken we andere diagnostische vragenlijsten, liggen de criteria vanuit de DSM wat scherper en maak je vooral gebruik van het verhaal van de persoon zelf. Bij mensen met dementie is de omgeving regelmatig de enige of voornaamste informatiebron”, vertelt Tanya. “Het TRADE-interview is een vragenlijst die je waar mogelijk met de cliënt en een aantal betrokkenen invult en die specifiek is toegespitst op trauma bij ouderen met dementie. Het is een recent ontwikkelde, wetenschappelijk onderbouwde handreiking die helpt PTSS te herkennen bij deze doelgroep. Iets waar we lang geen handvatten voor hadden. EMDR blijkt in veel gevallen voor beide doelgroepen een passende behandelmethode.”

 

Ze vervolgt: “Het TRADE-interview is een fijne, helpende tool. De vragen zijn goed gestructureerd en helpen om informatie boven water te halen die kan helpen passende zorg te verlenen aan de oudere. Een voorbeeld daarvan is dat we dankzij gebruik van het TRADE-interview de gedragsverandering bij een vrouwelijke cliënte van mij konden verklaren. Sinds ze in het verpleeghuis was komen te wonen, vertoonde ze veel onrust en zoekgedrag. Ik zocht contact met de eerste contactpersoon, we namen de vragenlijst door – mevrouw was helaas niet meer in staat zelf de vragen te beantwoorden – waarna bleek dat ze traumatische gebeurtenis mee heeft gemaakt die te maken had met onverwerkt verlies. Toen mevrouw begin zestig was, overleed haar man onverwacht. Dit verlies had ze altijd aan de kant geduwd. Ze uitte hierover geen emoties en stortte zich volledig op hard werken en zorgen voor anderen. Toen ze omwille van haar zorgvraag moest verhuizen naar het verpleeghuis, viel haar vertrouwde omgeving weg. Ze was vreselijk bezorgd om haar kinderen, waardoor ze graag naar haar oude huis toe wilde. Dit gaf aanknopingspunten voor een behandeling én handvatten voor het zorgteam voor de omgang met mevrouw.”

 

 

“Op het moment dat je het trauma kan behandelen, knapt zowel de cliënt als diens omgeving daarvan op. Die winst is te groot om te laten liggen.”
– Marchien Giaccotto, GZ-psycholoog bij Novicare

 

 

Care versus cure

Niet al het trauma bij ouderen is te behandelen. Bij sommigen van hen is het dementieproces al te vergevorderd, anderen matchen simpelweg niet met de criteria voor een behandeling, zien een behandeling niet zitten of reageren niet op de gewenste manier op de behandeling. Hiernaast speelt schaarste in de zorg een belangrijke rol wanneer het aankomt op het behandelen van trauma bij ouderen: soms is de juiste behandelaar niet beschikbaar. “Wie niet op de cure – behandeling – kant reageert of nog in afwachting is van een behandeling, moet goede care – zorg – ontvangen”, vertelt Marchien. “De lat voor de zorg voor ouderen ligt hoog in Nederland, en terecht. Maar er is een groeiend tekort aan zorgpersoneel en een hoog verloop onder zorgmedewerkers, wat zorgt voor een grotere druk op de zorg en een kennislek. De psycholoog kan niet altijd meer met twee benen aan de care kant staan. We moeten onze expertise bewust inzetten daar waar nodig. Daarvoor is het belangrijk dat de zorgkant goed op orde is bij zorginstellingen. Vanuit Novicare verwachten we dat dan ook van onze samenwerkingspartners.” Ze vervolgt: “De zorg voor ouderen met trauma vraagt veel van (medisch) behandelaren en het zorgteam. Op het moment dat je het trauma kan behandelen, knapt zowel de cliënt als diens omgeving daarvan op. De cliënt zit beter in diens vel en de zorg wordt minder belast. Die winst is te groot om te laten liggen, naast dat wij ons als vakgroep ertoe verplicht voelen om alle ouderen de zorg te bieden die ze nodig hebben.”

 

Marchien Giaccotto, GZ-psycholoog bij Novicare

Ze noemt een voorbeeld dat die winst illustreert. “Ik was betrokken bij een man van in de zeventig, hij woonde nog thuis. Hij zat er verwaarloosd bij, omdat hij alle zorg – huishoudelijk en thuiszorg – regelmatig zijn huis uitjoeg. Hij was met momenten erg vijandig naar zorgmedewerkers, maar op andere momenten juist heel aardig. Wat bleek? Hij kende een verleden met huiselijk geweld. De toon van de zorg en de dingen die ze zeiden, evenals het binnenkomen zonder te kloppen, bleken hem aan dat verleden te herinneren. Op die momenten werd het hem zwart voor de ogen en wilde hij iedereen zo snel mogelijk zijn huis uit hebben. Eerder was het zijn partner die hem op deze momenten tot rust kon brengen. Maar toen zij kwam te overlijden, viel die veiligheid weg en vlamde zijn trauma op. Uiteindelijk heb ik zes sessies EMDR met hem gedaan, waarna hij klachtenvrij is. Zijn woning wordt nu drie keer per week schoongemaakt door een huishoudelijke hulp en hij laat ook de thuiszorg weer binnen. Hij is sindsdien een stuk fitter en energieker, en zit beter in zijn vel. De betrokken zorg is blij dat ze hun taken weer kunnen uitvoeren. Het heeft zoveel rust gebracht.”

 

Kennis, signalering en samenwerking

Om ouderen met trauma te kunnen behandelen, moet je wel de juiste bagage in huis hebben. “Dit jaar rusten we onze vakgroep goed toe op het gebied van ouderen en trauma, met speciale aandacht voor PTSS bij ouderen met dementie”, vertelt Marchien. “Het is belangrijk dat psychologen goed toegerust zijn om signalen te herkennen en te begrijpen hoe je die signalen duidt. En ook al kun je deze cliënten vervolgens niet altijd zelf behandelen, je kunt ze wel begeleiden naar een behandeling door een collega die hierin opgeleid en ervaren is. We zorgen ervoor dat er in iedere regio één of twee collega’s in de vakgroep zitten die hiervoor de juiste kennis in huis hebben en de behandeling op zich kunnen nemen wanneer nodig. Het komende jaar zullen er dus nog een paar collega’s opgeleid worden en we richten een SIG (Special Interest Group) op waarin vakgroepleden ervaringen met elkaar kunnen uitwisselen.”

 

Toch zijn het niet alleen psychologen die een belangrijke rol spelen in de signalering en eventuele behandeling van trauma bij ouderen, benoemt Marchien: “Medisch behandelaren zijn in de meeste situaties regiebehandelaar. Zij krijgen dus vaak als eerste signalen te horen en hebben daarin dus echt een sleutelrol. Daar zullen we in het webinar ‘Herken het signaal; trauma en dementie’ dan ook aandacht aan besteden. Denk aan hoe je trauma bij ouderen herkent en wat belangrijke signalen zijn, maar hoe je ook soms op het verkeerde been wordt gezet. We bespreken welke aanbevelingen je kunt doen aan de zorg en familie. En we laten zien wat wij doen als we aan de slag gaan met het classificeren en behandelen van het trauma en wat dit allemaal kan opleveren. We bespreken casussen en geven een inkijkje in de behandelopties.”

 

Maak het verschil

Marchien vervolgt: “Ik denk dat medici veel uit het webinar kunnen halen, maar dat geldt ook zeker voor andere betrokkenen bij het zorgproces. Meld je dus vooral aan als dit je interesse wekt. Ik hoop dat dat in groten getale gebeurt, zodat we de samenwerking tussen psychologen, (para)medici en zorgteams nog verder kunnen versterken.” Tanya besluit: “Als omgeving vormen we zo’n belangrijke spil in het welzijn van onze cliënten. Hun kwetsbaarheid neemt toe, wat leidt tot een steeds grotere mate van afhankelijkheid. Binnen de beperkingen die er zijn, kunnen we ons best doen het leven van onze cliënten zo zinvol en plezierig mogelijk te maken. Dat gebeurt gelukkig al heel veel, maar ik hoop dat de deelnemers van het webinar geïnspireerd worden om op nieuwe manieren het verschil te maken in het leven van de ouderen voor wie zij zorgen. Óók ouderen met trauma.”

 

Het webinar ‘Herken het signaal; trauma en dementie’ is gratis te volgen op dinsdag 11 februari 2025 van 9:00-10:00 uur, accreditatie is aangevraagd. Aanmelden voor dit webinar kan via deze link. Ben je benieuwd naar het werken bij Novicare? Neem dan eens een kijkje in onze keuken. Je bent van harte welkom voor een meeloopdag(deel) of een goed gesprek met één van onze behandelaren.

Meer nieuws

Meld je aan voor onze nieuwsbrief